معرفی معدن مس سونگون

 اکبر محرم پور

طرح مس سونگون با هدف استخراج معدن به روش نوین و تولید کنسانتره مس با عیار 30%،جهت تغذیه صنایع مولد کشور و رسیدن به ارزش افزوده با لاتر انجام می گیرد.از دیگر دستاورد های مهم این طرح انتقال دانش فنی،صرفه جویی ارزی و اشتغال زایی است.  -موقیت جغرافیایی معدن مس سونگون

معدن مس سونگون در شمال غرب ایران،در استان آذر بایجان شرقی ،130 کیلو متری شمال تبریز،75 کیلو متری شمال غرب اهرو30 کیلو متری شمال ورزقان در همسایگی جمهوری های آذر بایجان و ارمنستان قرار دارد.

مختصات جغرافیایی منطقه،46درجه و43دقیقه طول شرقی و38درجه و42دقیقه عرض شمالی می باشد.

کانسار مس سونگون به طور متوسط نسبت به سطح دریا دارای ارتفاع متوسط 2000 متر، حداکثر ارتفاع در کانسار مس سونگون(چراغلو)2700 متر از سطح دریا و عمیق ترین ارتفاع1625 متر نسبت به سطح دریا می باشد.

محدود کننده های کانسار مس سونگون شامل: رود خانه سونگون چای در شرق کانسارورود خانه پخیردر شمال کانسار می باشد،که پس از پیوستن به هم در میان کافه  به رود خانه ایلگینه چای می پیوندد که نهایتا به رود خانه ارس می ریزد.

راه دسترسی اصلی معدن از طریق جاده آسفالته  تبریز-ورزقان-سونگون وراه دسترسی دوم از طریق جاده تبریز-اهر-ورزقان-سونگون میسر است.

  - شرایط آب و هوایی منطقه

بخاطر اینکه معدن در منطقه کوهستانی واقع شده است . شاهد زمستانهایی سرد و یخبندان و تابستانهای معتدل هستیم.

میانگین حداکثر در جه حرارت در تابستان 33 درجه سانتیگراد و در زمستان 22 - درجه سانتیگراد ثبت شده است . مقدار حداکثر بارندگی در محل حدود 350  میلیمتر در سال می باشد و مقدار رطوبت نسبی درسال بین 52 تا82 درصد متغییر است ، جهت غالب وزش باد ، جنوب غربی است . اکثر روز های بهار و تابستان ، معدن مه آلود دیده میشود .

- تاریخچه معدن مس سونگون

سابقه معدنکاری در سونگون به دو قرن پیش (دوره قاجاریه) بر می گردد.آثار فعالیت های قدیمی به صورت استخراج زیر زمینی در امتداد طول رودخانه سونگون در محدوده پرعیار بوده است.بهره برداری از سنگ های پرعیارمس تا سال 1351 متناوبا انجام گرفته است.

عملیات اکتشافی با استفاده از روش های نوین و وسایل وتجهیزات جدید از سال 1325 شروع وتا سال 1356 ادامه داشته است.در سال 1356 وجود ذخایرمس از نوع پرفیری توسط کارشناسان زمین شناسی کشور محرز گردید. بطوری که در سال 1370 طبق عملیات  اکتشافی ، ژئو شیمی و  و ژئو فیزیکی توسط شرکت اولنگ و ایتوک ، وجود آنومالی های قوی مس ومولیبدین قطعی شد . مطالعات امکان پذیری مقدماتی در سال 1370 توسط شرکت SNC کانادا و در سال 1374 توسط شرکت ایتوک انجام شد.

اولین گمانه کانسار در سال 1368حفر شد و از سال 1368تا سال1371اکتشافات نیمه تفضیلی توسط شرکت معدنکاری اولنگ ویک شرکت انگلیسی با حفر 7 دهنه تونل اکتشافی با سطح مقطع 4 مربع ومتراژ کل 25/2224 متر عملیات اکتشافی را ادامه ونیز گمانه هایی طی سالهای 1370تا سال 1371در بخش شرقی وشمال شرقی توده کانسار تا اسکارن شمالی 30حلقه گمانه به عمق 3000متر حفر گردید،تا پارا متر های لازم برای تخمین و بر آورد ذخیره،توسط شرکت های مذبور فراهم شد.

عملیات پیش باطله نیز از سال 1372 توسط شرکت ترانشه معدن، آغاز و همزمان با انجام اکتشافات تکمیلی وتفضیلی به کمک شرکت های مشاور پارس اولنگ و شرکت Rıo tıntıدر سال1378به پایان رسید.

-پارامترهای اکتشافی مس سونگون

1- حجم  کل ذخیره قطعی : 796میلیون تن

2- حجم پیش باطله برداری:105میلیون تن

3- حجم کل باطله برداری : 767 میلیون تن

4- حجم کل ذخیره اکسید :7/6  میلیون تن

5-حجم مواد قابل استخراج :388میلیون تن

6- طول گمانه های حفر شده :60 هزارمتر

7- تعداد تونل های اکتشافی : 7 دهنه

8- سطح مقطع تونل ها : 4 متر مربع

 - زمین شناسی کانسار مس سونگون

به طور کلی  کانسار مس  سونگون در زون آتشفشان ارومیه-دختر که بخشی از کمربند متالوژنی آلپ-هیمالیا، قرار دارد.این  کانسارپرفیری مونزونیتی است که در یک  کمربند  تکتونیکی  زون  فرو رانش حاشیه قاره ای به سن ترشیاری قرار گرفته است.سطح توده کانسار در شبکه اکتشافات تفضیلی حدود یک کیلومتر مربع می باشد.این کانسار از نوع نهشته های پرفیری مس بوده ورگچه های درهم پر عیار درتوده نیمه عمیق مونزونیت پر فیری متمرکز شده اند. سنگ های درونگیر این توده مونزونیتی را واحد های آهکی کرتاسه بالاوسری های ولکانیکی آندزیتی-لاتیتی تشکیل داده اند.

درطی فرآیندهای کانی زایی انواع کانیهای سولفیدی ،فلزات اصلی واکسیدهابوجودآمده اند.کانیهای سولفیدی موجودشامل:پیریت،مولیبدنیت،گالن،اسفالریت،مارکازیت پیرتیت وسولفیدهای مس(کالکوپیریت،بورنیت،کالکوسیت وکوولیت)می باشد.فلزات اصلی شامل:طلاونقره واکسیدها شامل:ایلمنیت،روتیل،مگنتیت وگوتیت میباشد.همانندسایرمعادن پورفیری،سه زون(zone):فروشست(leached)، سوپرژن(supergene)وهیپوژن(hypogene)درمعدن مس سونگون قابل رویت است.

ضخامت زون فروشست ار 20 تا 150 متر در نوسان بوده و زون سوپرژن دارای ضخامت متغییر از صفر تا200 متر می باشد.ضخامت بخش هیپوژن تا حدود 600 متر برآورد شده است. که کانی زایی سونگون به دو بخش سوپرژن وهیپوژن محدود می باشد.

به دلیل توپوگرافی شدید وخشن موجود در منطقه و ارتباط تنگاتنگ سطح فوقانی زون سوپرژن با سطح آب زیر زمینی کمر بالای زون سوپرژن در منطقه،سطحی بسیار نا هموار دارد. از زون های دگر سانی موجود در کانسار سونگون می توان به زون پتاسیک ، پروپلیتیک ،کوارتز،سیریسیت و آرژیلیک اشاره نمود. دگر سانی غالب در توده معدنی ،کوارتز-سیریسیتی است و بعد از آن آلتراسیون آرژیلیتی عمدتا در قسمت های بالای مواد معدنی وحواشی توده کانسار مشاهده شده است.

- استخراج معدن مس سونگون

با توجه به مشخصات کانسار و به دلیل تولید بالا و لزوم استفاده از ماشین آلات عظیم الجثه استخراج معدن به روش روباز(open_pit)طراحی شده است.

این روش نسبت به سایر روش های استخراج، دارای مزایای: تولید بالا،ایمنی بالا،امکان استخراج مواد معدنی با عیار پایین وپایین بودن ضایعات مواد معدنی می باشد.

عملیات حفاری چالها، بارگیری مواد استخراج شده وحمل آنها به دامپ های باطله وماده معدنی وهمین طور سنگ شکن،توسط شرکت های پیمانکاری انجام می شود.پس از حفر چالهای انفجاری توسط دستگاه های حفاری عملیات خرج گذاری وانفجار چالها با استفاده از آنفو،دینامیت،نانل،فتیله کرتکس ،فتیله کند سوز و چاشنی معمولی صورت می پذیرد.

پس از عملیات انفجار چالها،بارگیری مواد استخراج شده توسط شاول ولودرانجام می گیرد.

بولدوزر و گریدر نیز برای تمیز کردن اطراف شاول و سطح پله ها استفاده می شود.حمل مواد استخراجی نیز توسط دامپتراک های 30تا 100 تنی انجام می شود.باطله ها از پله های عملیاتی به طرف دامپ های باطله که در دره پخیر چای واقعند حمل می گردند. مواد معدنی نیز به سنگ شکن ویا دامپ های سولفور واقع در جنوب وشمال معدن حمل می گردند.
- پارامترها و شاخص های طرح بهره برداری ازمعدن مس سونگون:

۱- روش استخراج معدن بر اساس طرح نهایی : روش رو باز(open- pit)

2- مساحت پیت نهایی:800هزار متر مربع

3- بالاترین تراز توده معدن: 2350متر

4- بالا ترین ارتفاع پله : تراز 5/2362 متر

5- کف نهایی معدن: تراز 1625 متر

6- میزان کل ذخیره : 796 میلیون تن

7- حجم قابل استخراج : 388 میلیون تن

8- تناژ پیش باطله بر داری : 105 میلیون تن

9- تناژ باطله بر داری :686 میلیون تن

10-  تناژ اکسید مس در ذخیره: 7/6 میلیون تن

11-  نسبت باطله به ماده معدنی :63/1

12- عیار متوسط سنگ معدن قابل استخراج : 61/0 درصد

13- تولید معدن در سال اول : 5 میلیون تن

14- تولید معدن در سالهای دوم تا ششم: 7میلیون تن در سال

15- تولید معدن در 25 سال بعدی: 14میلیون تن

16- شیب کلی معدن : 37 درجه

17- شیب پله های عملیاتی : 63 درجه

18ـ شیب جاده های ارتباطی :8درصد

19- شیب کلی دامپ : 30تا32 درجه

20- تراز دامپ : 1950تا 2325متر

21- حداکثر ارتفاع دامپ : 250متر

22- ارتفاع پله های معدن :5/12 متر

23- تراز اولین پله پیت از سطح آبهای آزاد : 5/2362متر

24- تراز آخرین پله پیت از سطح آبهای آزاد: 1600متر

25- عرض ایمنی دامپ در دوران آماده سازی :40متر

26- عرض ایمنی دامپ در دوران بهره برداری : 50متر

27- عرض جاده های ارتباطی : 30متر

28- تعداد روزهای کاری معدن :365 روز

29- تعداد شیفت های کاری معدن:3 شیفت

 مشخصات و چگونگی طراحی معدن:

الف-با توجه به حجم مورد نیازکارخانه تغلیظ

ب-با توجه به ابعاد ماشین آلات

ج- اتشباری

 پارامتر های آتشباری:

1-مشخصات زمین شناسی سنگ

2-مشخصات ژئولیتی عیار سنگ

3-مشخصات وشناسنامه بلوک ها

و نهایتا بوسیله بلوک بندی در معدن انجام می پذیرد.

با توجه به موارد مذکور ، فاصله عمق چالها و قطر چالها در حفاری و طراحی مشخص می شود.ونهایتا شبکه انفجاربا توجه به حجم مورد نیاز تولید، شامل:BR . SP   ،ارتفاع وساب دریل(hd) معین می شود.